In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de oorsprong en verklaring van de plaatsnaam, straten, wegen, zandpaden, boerderijen, landerijen en percelen bos en heide in Katlijk en directe omgeving. Vaak worden dergelijke namen als een vanzelfsprekendheid gebruikt, zonder dat er verder bij stilgestaan wordt. Toch zit in een naamgeving een stuk geschiedenis, die op deze wijze wordt vastgelegd.
Katlijk
Voor de verklaring van de naam Katlijk, in het Fries 'Ketlik', wordt in hoofdstuk 1 een aantal verklaringen gegeven.
Op verschillende oude kaarten komen we de volgende namen tegen: Cathalec, Catlike, Cattelick, Catlyc en Ketlyk. Pas rond 1800 wordt de naam Katlijk algemeen.
Het zou mogelijk zijn dat de oorsprong van al deze namen te maken heeft met het katholicisme. Een andere verklaring is dat de naam is afgeleid van het begrip 'leke', dat waterlossing betekent.
Oude namen die ook voorkwamen, maar nu niet meer gebruikt worden, zijn Lyts Ketlik en Great Ketlik. Lyts Ketlik was de naam van de omgeving van de Weversbuurt en Great Ketlik de omgeving van de W.A. Nijenhuisweg.
Op de kaart van Schotanus/Halma van 1718 komt de naam Nij Katlijk voor. Dit is het gebied langs de Compagnonsvaart daar waar nu onder anderen de Ds. Veenweg is. Op de kaart van Eekhof uit 1848 staat aan de noordzijde van de vaart vermeld Boven Knype en aan de zuidzijde Nieuw Katlijk. De naam Nieuw Katlijk verdween echter al weer snel.
Namen van wegen, straten en zandpaden
De Aaltjelaan |
Aaltjelaan
De Aaltjelaan is genoemd naar Aaltje-Yntzes Hoekstra. Zij is geboren op 25 mei 1794 te Mildam. Aaltje-Yntzes was getrouwd met Jeep-Ypes Bosma, die geboren was in 1787. Zij woonden in het eerste huis vanaf de Weversbuurt.De Aaltjelaan heette voorheen de Bisschoplaan. Deze begon bij de Schoterlandseweg en liep door tot aan de Weversbuurt. De Aaltjelaan is lange tijd een zandreed geweest, pas in 1965 werd deze verhard.
Het besluit om de weg Aaltjelaan te noemen werd op 21 december 1959 genomen.
Bisschoplaan
Dit is de weg vanaf de Schoterlandseweg tot aan het kruispunt Breedsingel, Kerkelaan en W.A. Nijenhuisweg. Het eerste deel van de Bisschoplaan vanaf de Schoterlandseweg was voorheen een deel van de tegenwoordige Aaltjelaan. Het stuk weg van de huidige afslag naar de Aaltjelaan tot aan het kruispunt bij de Breedsingel werd in de volksmond de 'Landweg' of 'Zandlaan' genoemd.De naam Bisschoplaan is te danken aan de Bisschop van Münster, Cristopf Bernard van Galen (1606-1678). In de nacht van 18 op 19 augustus 1672 deden zijn troepen een aanval op de Schoterschans nabij Oudeschoot. De aanvalwerd tot driemaal toe afgeslagen door de militairen die in Heerenveen gelegerd waren. Een troep
De Breedsingel |
Münstersen was door een spion langs een doorwaadbare plaats in de Tjonger geleid en probeerde de Friese troepen in de rug aan te vallen. Het landvolk had echter de zandwegen met primitieve middelen onbegaanbaar gemaakt en de Münstersen werden bij de Bisschoplaan teruggeslagen door de boeren, veenarbeiders en andere vrijwilligers. De naam Bisschoplaan is sindsdien blijven leven.
In 1959 werd officieel de naam Bisschoplaan aan de weg toegekend.
Breedsingel
Dit is de weg vanaf de Schoterlandseweg tot aan het kruispunt Bisschoplaan, Kerkelaan, W.A. Nijenhuisweg.Het begrip 'singel' is vermoedelijk erg oud. Een singel is een pad of weg met aan weerszijden bomen en/of struiken. Waarschijnlijk was deze singel, naar de heersende begrippen nogal aan de brede kant. Vandaar de naam Breedsingel. In 1959 werd tot de officiële benaming besloten.
De Fuotpaden
De Fuotpaden |
Dit is de benaming van een oude verbindingsroute tussen de Marijkemuoiwei bij Pauwenburg onder Oranjewoud en de Jan Jonkmanweg.
De Klepelslag
Dit is een zijweg van de W.A. Nijenhuisweg. De naam is afgeleid van het aloude luiden van de klokken in de klokkenstoel.
Houtlaan
De naam spreekt voor zich. Het is een weg omzoomd door bomen. De weg sluit enerzijds aan op de Schoterlandseweg, anderzijds op de Hogeveensweg richting Bontebok. De weg vormt de begrenzing tussen Nieuwehorne en Katlijk. De woningen aan de westkant van de Houtlaan behoren tot Katlijk, die aan de andere zijde tot Nieuwehorne. Het besluit tot naamgeving werd genomen op 15 september 1958.
Hogeveensweg
Dit is de weg die vanuit Bontebok aansluit op de Houtlaan. De weg dankt de naam aan de familie Hogeveen. Vier generaties van de familie, ruim honderd jaar lang, waren als administrateur verbonden aan de Veencompagnie.
In 1759 werd Klaas Roelofs Hogeveen als eerste in de familielijn tot administrateur benoemd. Na hem kwamen, vanaf 1795
De Houtlaan |
Jacob Klazes Hogeveen, vanaf 1827 Marcus Jacobs Hogeveen en tenslotte vanaf 1842 Toel Marcus Hogeveen.
Houtwallen
Dit is een weg die ligt in het ruilverkavelingsgebied, welke aan het ene eind uitmondt op de Buitenweg onder Nieuwehorne en aan de andere zijde op de Schoterlandseweg. De weg is aangelegd in 1970. Daarvoor was het een zandweg. Het besluit tot de naamgeving werd genomen op 19 oktober 1970.
Het gebied, waardoor deze weg loopt, kenmerkt zich door talrijke houtwallen.
Imke Klaverpaad
Het fiets- en wandelpad verbindt de Hogeveensweg met de Jan Jonkmanweg.
Imke Klaver (1880-1967) was in vroegere jaren een bekende veenarbeider, afkomstig uit Bontebok. Hij bekleedde diverse bestuursfuncties, meestal plaatselijke, maar ook van de Landelijke Federatie van Land-, Tuin- en Veenarbeiders. Hij was hier enkele jaren secretaris van. Hij schreef ook een boek 'Herinneringen van een Friese landarbeider'.
De Jan Jonkmawei |
Jan Jonkmanweg
Dit is de weg tussen de Weversbuurt in Katlijk en De Knipe.
De weg is genoemd naar Jan Jonkman. Hij werd op 9 november 1873 geboren in Drachten en overleed op 31 mei 1960 in Heerenveen. Jan Jonkman vervulde een lange reeks van jaren een vooraanstaande rol in het dorpsleven van zijn woonplaats, het toenmalige Boven Knijpe. Van tal van verenigingen was hij bestuurslid.
Hij was medeoprichter van de vereniging voor Plaatselijk Belang in Boven Knijpe en vanaf de oprichting in 1923 tot 1956 voorzitter. In die periode zijn er belangrijke verbeteringen in het dorp tot stand gekomen, zoals de weg die naar hem genoemd is. De weg betekende de ontsluiting van het dorp richting Katlijk. Voordat deze weg naar Jan Jonkman werd genoemd droeg deze de naam Dorpsreed.
In Katlijk werd deze weg in het verleden onofficieel ook wel de 'Sintelweg' of het 'Swartedykje' genoemd. Sommige ouderen gebruiken nog steeds wel de naam 'Swartedykje'.
Kerkelaan
De naam van deze weg is heel verklaarbaar door de aanwezigheid van het oude kerkje.
De Kerklaan in vroeger tijden |
Op oude kaarten komen voor deze weg de namen de 'Heerenwech bij de kerck' of de 'Opweg naar de kerck' voor.
't Rippertswad
Een doorwaadbare plaats in de Tjonger. Waarschijnlijk zijn hier de Münsterse troepen doorgetrokken voor hun aanval op de Schoterschans bij Oudeschoot.
Schoterlandseweg
Dit is een lange weg die loopt van Heerenveen, via Oudeschoot, Mildam, Katlijk, Nieuwehorne, Oudehorne, Jubbega en Hoornsterzwaag naar Donkerbroek.
Vroeger werd deze weg ook wel Grindweg, Lijkweg, Heereweg en Zandweg genoemd. Het is de oude postweg van Lemmer naar Groningen. De postkoets kwam hier enkele keren per week langs.
In de volksmond werd de weg ook wel de 'geruislose weg' genoemd.
Spokelaantje
Dit is een pad dat ten westen van de school, parallel aan de Aaltjelaan, naar de Weversbuurt loopt. Het laatste stukje van dit pad is verdwenen, daar is nu het bungalowpark te vinden.
Tjongervallei
Weg in het ruilverkavelingsgebied, die begint bij de Schoterlandseweg nabij de Breedsingel. De weg is grotendeels aangelegd in 1969-1970. De weg dankt zijn naam aan het feit dat hij door de Tjongervallei loopt.
W.A.Nijenhuisweg
Wietze Andries Nijenhuis was een vooraanstaand inwoner van Katlijk. Hoofdstuk 7 is aan hem gewijd.
Deze woning van Klaas v.d. Honing stond op de hoek van de Aaltjelaan en de Weversbuurt. Nu staat er een moderne woning |
Weversbuurt
De Weversbuurt ligt deels in Mildam en deels in Katlijk.
Bij de eerste volkstelling in 1830 werden in Mildam en omgeving verschillende wevers geregistreerd. Een aantal daarvan heeft aan deze weg gewoond. De weg is al oud. Op de kaart van Schotanus/Halma van 1718 wordt de weg al aangeduid, overigens zonder naam.
In de floreencohieren van het eind van de 18e eeuw wordt er gesproken over boerderijen die het land hadden vanaf de 'Seyd' tot de 'Landweg'. Wellicht was de 'Seyd' de huidige Weversbuurt.
Zandlaan
Vroegere benaming vanaf de kruising Breedsingel, Kerkelaan en W.A. Nijenhuisweg naar de aansluiting Aaltjelaan en Bisschoplaan. Werd in het verleden ook wel Landweg genoemd.
Namen van boerderijen
Boerderij De Heuvel aan de Schoterlandseweg |
Beuk en linde
Boerderij gelegen aan de W.A. Nijenhuisweg 11. De naam spreekt voor zich. In de franse tijd zijn hier twee marechaussees vermoord.
De Heuvel
Een boerderij aan de Schoterlandseweg 49. De boerderij werd gebouwd in 1930. De boerderij werd onder anderen bewoond door de broers Anne en Tjalling Hoekstra, later door Tjeabele Hoekstra, Jan Hoekstra en de familie Bijl.
Stercorando
Boerderij aan de W.A. Nijenhuisweg 31. Stercorando betekent 'sterke bemesting'. De boerderij is bewoond door vier generaties van de familie Zwanenburg. Voorheen woonde hier de familie Tadema. In 2002 is de boerderij in het bezit gekomen van Anko Hofstra.
Moskou
Dit is een boerderij gelegen aan de Schoterlandseweg 22. De boerderij is omstreeks 1915 gebouwd De boerderij zou gebouwd zijn in een periode van barre kou. Arbeiders, die aan de bouw van deze boerderij werkten zouden het daarom over 'Moskou' hebben gehad.Boerderijen gebouwd door de adel van Oranjewoud
Voor de namen van de boerderijen, die gebouwd zijn door de adellijke families uit Oranjewoud, verwijzen we naar hoofdstuk 3, De adel.
Namen van landerijen
Goudmijn
Een stuk land aan de Aaltjelaan. In tegenstelling tot wat de naam van dit stuk land doet vermoeden was het een slecht stukje land. Waarschijnlijk werd het daarom spottend 'de Goudmijn' genoemd.
Hofstede
Deze naam komt driemaal voor. Over de eerste werd al in 1798 gesproken. Dit was een stuk bos aan de W.A. Nijenhuisweg 45 waar nu de boerderij staat. Ook is er een perceel land achter de boerderij Stercorando op de W.A. Nijenhuisweg 31. Een perceel met eveneens de naam Hofstede is gelegen achter de W.A. Nijenhuisweg 25.
Husseland
Een stuk weiland gelegen aan de Bisschoplaan, vroeger in eigendom van Jhr. M. de Blocq van Scheltinga.
De Viertal Morgen
Dit is een perceel land aan de noordkant van de W.A. Nijenhuisweg, naast het complex recreatiewoningen. Het stuk land dankt zijn naam aan de afmeting. Een 'Morgen' was een bepaalde oppervlakte.
Namen van percelen bos en heide
Buyterholtbosch
Een stuk bos, waarschijnlijk gelegen op of nabij de plaats waar de Houtlaan op de Schoterlandseweg uitkomt.Katlijkerheide
Het gebied ten noorden van de Schoterlandseweg, waar ook nu nog enige heide en zandkoppen aanwezig zijn.
Katlijker Schar
Het bos gelegen aan de zuidkant van de Schoterlandseweg. Het bos is rond 1910 aangeplant door de familie Van Bieruma Oosting. In de zeventiger jaren van de twintigste eeuw is het overgenomen door It Fryske Gea.
Kreupelbosch
Een stuk bos gelegen op de hoek van de Hogeveensweg en de W.A. Nijenhuisweg.
De meibos
Een perceel bos gelegen aan de W.A. Nijenhuisweg tegenover de huisnummers 14 en 16.De Oosting Hoogte
Een stuk land ten noorden van de boerderij Moskou. De naam verwijst naar de familie Van Bieruma Oosting.Russchenmaden
Een stuk land of bos gelegen aan de Tjonger.Brandemeer
Dit was een aaneenschakeling van dobben, kommen en laagten in het hoogveen die zich uitstrekten van Brongerga, onder Oranjewoud, tot aan Hoornsterzwaag. De naam duidt er op dat de bodem van dit gebied in droge zomers snel in brand raakte.Plattegrond van Katlijk
Niets uit deze uitgave en publicatie op het internet mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
No part of this book and publication on the internet may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.
