 |
|
| Klaas Zoetendal in zijn element, de natuur van het Katlijker Schar |
Klaas Zoetendal is geboren in 1940 te Boekelte onder Boyl. Zes jaar later, op 12 mei 1946 ('âlde maaie') is het gezin naar Katlijk gekomen om de boerderijwerkzaamheden over te nemen van pake Klaas. Pake en beppe verhuisden toen naar een woning in Oranjewoud. De eerste nacht na de verhuizing sliep de kleine Klaas in een mestbak; uiteraard droog- en schoongemaakt. In 1967 heeft Klaas de boerderij weer van zijn vader overgenomen. Zijn ouders verhuisden naar Mildam, van waar heit Zoetendal dagelijks 'nei de pleats' kwam om mee te helpen.
Wanneer en hoe is de belangstelling voor de natuur gekomen? Klaas: "Op de legere skoalle by master Woudstra. Alle woansdeis moasten wy fan master plantsjes meinimme en mei help fan in flora (boekje met namen en andere bijzonderheden van bloemen en planten, red.) sels útsykje hokker namme it plantsje hie en hokker bysûnderheden der by hearden. Skitterende woans-deis! Letter, doe't ik op de Ryks Middelbere Lânbouskoalle yn Drachten siet, is de ynteresse folle breder útgroeid."
De boerderij, waar Klaas en zijn vrouw Geertje een schitterende woonplek hebben, is in 1969 door It Fryske Gea gekocht. Voorheen werd de boerderij door pake en beppe, door de ouders van Klaas en nog enkele jaren door Klaas zelf gehuurd van de familie Bieruma Oosting, die in die periode meerdere boerderijen, landerijen en bossen in de omgeving bezat. Na het overlijden van 'de Juffer' aan het eind van de zestiger jaren, werden alle bezittingen verkocht, zo ook de boerderij van de familie Zoetendal, evenals twee boerderijen, een dubbele burgerwoning en het 'Slotsje'. In 1969 werden het Katlijker Schar en de boerderij door It Fryske Gea gekocht. In 1993 is de boerderij weer eigendom geworden van de familie Zoetendal en is 'de pleats' weer een 'âlderlike pleats'.
Klaas Zoetendal is 14 jaar zelfstandig boer geweest, maar toen de agrarische eisen t.a.v. melktanks, verbouwingen enz. zo hoog werden, kwam de vraag of een hoge investering rendabel zou zijn. Klaas: "Boppedat leinen de ferskate bunders lân ochsa ferspraat en..... it like der mei trije dochters ek net op dat der nei my in opfolger foar de pleats wêze soe. Yn dyselde perioade wie It Fryske Gea dwaande mei útwreiding fan it tafersjoch op en yn de gebieten yn it súdeasten fan Fryslân, lykas it Easter Skar by Sint Jut, de Lindevallei, de Tsjongerdellen, de Ketlikerheide en fansels it Ketliker Skar. Soksoarte wurk lake my ek wol oan."
Toen de commissie van It Fryske Gea Klaas Zoetendal vroeg om naast de reeds dienstdoende opzichters mede toezichthouder te willen worden van genoemde gebieden en nog meerdere, was de beslissing eerst toch nog moeilijk. De vrijheid van zelfstandige te gaan ruilen voor een in loondienst gebonden functie viel zwaar. Toen bleek, dat het gezin op de 'ouderlijke boerderij' kon blijven wonen en Klaas het vooruitzicht had veel van zijn hobbykennis kwijt te kunnen in zijn toekomstige werk, was het besluit gauw genomen. Met ingang van 1 januari 1981 begon Klaas zijn werk als toezichthouder bij It Fryske Gea en in de afgelopen jaren heeft hij van die beslissing geen dag spijt gehad.
Wie denkt dat toezichthouder een baan is die met de handen op de rug en de ogen goed open uit te voeren is heeft het mis. De hoofdtaken bestonden en bestaan uiteraard nog steeds uit de handen uit de mouwen steken, nl. 's zomers meehelpen met maaien (na 15 juni) en hooien, in de herfst in de begin jaren met een zeis de slootwallen bijhouden en de sloten 'heakkelje'. De laatste jaren zijn er goede afspraken gemaakt met de boeren en wordt het handwerk uiteraard minder. In de winter moet het riet gemaaid worden: dit in verband met een goede vegetatie. Op deze manier houdt men die flora en fauna in stand, die men zelf gunstig acht. Om een gunstige variatie in de bossen te houden moet er regelmatig onderhoudswerk worden verricht: dit leverde ook vroeger al het nodige kaphout op. De takken gingen naar de bakkers voor de ovens, de stammetjes werden gebruikt voor afrastering- of damhout. Tegenwoordig wordt het dikste hout verkocht als brandhout en de rest blijft liggen.
Vanaf oktober 1987 heeft It Fryske Gea in meerdere gebieden Schotse Hooglanders lopen. Deze dieren hebben momenteel de beschikking over 115 bunder land en de natuur mag zijn gang gaan, wanneer men heeft voldaan aan de voorschriften, n.l. nadat Zoetendal de kalfjes heeft voorzien van een geel 'blikje'. Tegenwoordig moeten de kalveren in beide oren een nummer hebben, en is de klus niet meer door één man uit te voeren. Wanneer de koeien een kalfje hebben moet een bezoeker het niet wagen dicht in de buurt van moeder en kind te komen, want hij of zij wordt zo op de horens genomen. Wat gebeurt er, wanneer de veestapel te groot wordt? Klaas: "In inkelde kear wurdt in ko foar de eksport ferkocht of wurdt se slachte. Yn it Ketliker Skar rinne op 't stuit 6 kij en 1 bolle."
Een taak, die Klaas vanaf het begin van zijn benoeming moest uitvoeren, was het leiden van excursies door de natuurgebieden en het verzorgen van inleidingen en diavoorstellingen. Beide heeft hij met heel veel plezier gedaan. Bij de wandelingen in de natuur en bij de schitterende dia's kon Klaas zijn kennis over flora en fauna kwijt aan een luisterend oor, maar hij bezit ook de kunst om door zijn enthousiasme van simpele dingen in de natuur iets bijzonders te maken.
In de tijd, dat er vanuit het 'Slotsje' door de heren nog werd gejaagd, zijn tijdens de klopjachten heel wat konijnen en vossen opgeruimd. Klaas: "Opfallend is it dat der op dit stuit yn it Skar amper kninen binne. Foksen binne der rûnom, benammmen as der krapte oan iten is, weagje se harren tichter by de bebouwing. In hintsje giet der by in foks altyd wol yn".
Enkele bijzonderheden: "Wat wy hjir meastentiids sjogge binne reeën, mar in inkelde kear kreije je in daamhart yn de kiker. Dan is it o sa spitich as je, lyk as wy in jier lyn, roppen wurde by in reahart, dat by Driewegsluis yn in sânwinningsput ferdronken wie. It bist wie ûntkommen by immen út Delfstrahuzen wei. Dat sa'n skoander bist rjochting Sumar gyng gie my wol oan it hert. O ja, dat is miskien ek wol aardich: Ik stean mei de fyts oan de hân yn de bosk te sjen nei eat op it paad. It die bliken dat it twa iikhoarntsjes wiene. Se komme op my ôf en stowe beide sa ûnder myn fyts troch. Soks meitsje je fansels nea wer mei! In oare kear, ik wie doe mei in groep minsken oan it kuierjen yn it Easter Skar, sjoch ik in foks mei in grouwe hazze yn de bek al swimmend it kanaal oer kommen. Hy klatteret oan de oare kant by de wâl op en set it op in rinnen. De minsken om my hinne hiene sa gau neat yn de rekken. Myn earen en eagen binne fansels op soksoarte dingen ôfstimd. Skitterend no?"
Wanneer de vraag gesteld wordt of men in het Katlijker Schar bijzondere planten, bomen of dieren kan aantreffen, komt de ware flora- en faunakenner in Klaas naar boven. "Op him sels is de beammegroei net sa bysûnder, want it is in oanlein gebiet. Wat der doedestiids plante is wurdt ek yn stân hâlden. By de oanlis hat men wol trochtocht ôfwikseling oanbrocht: in stikje greide, in boekeleane, in ikeleane. Fierders fine je der de Fine en de Grauwe spjirre, de Sitka spjirre en de Douglas spjirre. De lark (larix), trije soarten flieren, de Amerikaanske en de Tamme kastanje".
Bijzondere bloemen biedt het Schar niet, maar wat een leek vaak niet ziet zijn de vier verschillende soorten varens: de Brede Stekelvaren, de Mannetjesvaren, de Eikvaren en de Koningsvaren. De vlinderpopulatie is stabiel, maar de laatste jaren breiden de paddestoelensoorten zich uit. Paddestoelenkenners vinden het Katlijker Schar een rijk gebied betreffende paddestoelen.
Momenteel zijn er 50 tot 60 soorten broedvogels in het Schar, zoals de Buizerd, Havik, Torenvalk, Goudhaantje, Dodaars, Kleine en Grote Bontespecht, de Boomklever en nog vele anderen. Om al deze vogels op te sommen zou voor Klaas Zoetendal geen enkele moeite zijn: 's nachts, ' morgens vroeg, overdag bij mooi of slecht weer, dagelijks zal men hem luisterend, kijkend en schrijvend in zijn tuin en in 'zijn Schar' in de weer blijven zien. Ook blijft Klaas in de toekomst de stand van onze weidevogels in de gaten houden: zeven keer per jaar wordt de inventarisatie door Klaas gedaan.
Het motto van Fop.Y. Brouwer uit vroeger jaren geldt ook voor Klaas Zoetendal: "Al wat groeit en bloeit hem steeds weer boeit."
Bedankt Klaas voor de fijne uurtjes!