Vorige week had ik bezoek van 2 leerlingen van de Nijenhuisschool: Joost Lenten en Daan van Boven. Ze wilden een interview afnemen over mijn belevenissen in de 2e wereldoorlog. Dat zijn er niet zo veel. Wij woonden in 1945 in Leeuwarden. Ik was bijna 3 jaar, toen op 15 april 1945 de Canadezen daar binnen trokken om ons te bevrijden. En van die leeftijd heb je niet veel herinneringen. Wel heb ik hen een foto getoond van een heel boos blond jongetje, dat mee moest rijden op een wagen ter gelegenheid van de bevrijding. Samen met veel andere kinderen met rood wit blauw vlaggen. Dat boze jongetje was ik. Ik had er geen zin in en dat is heel goed te zien. Maar ik moest van mijn ouders. Ik moest de vrijheid mee vieren.
En we hebben een fotoboek bekeken: “Nee en nog eens Nee”, over de 2e wereldoorlog. Ik heb over mijn ouders verteld. Dat ze tijdens het begin van de oorlog woonden in Boelenslaan,. Over mijn moeder, die helemaal overstuur was, bij het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940. En dat mijn zus op 2 juni 1940 is geboren, ruim 3 weken later. Ik begreep de heftige reactie van mijn moeder later pas goed, toen ik zelf jonge kinderen had. Over mijn vader, die door een van zijn collega's, die omgang had met een Duitse soldaat, werd gewaarschuwd, dat hij op een lijst stond om te worden opgepakt en verhoord.
Wij zijn toen vertrokken naar Leeuwarden. Mijn vader werd daar hoofd van de Schippersschool. De schipperskinderen hadden in Leeuwarden net een ander gebouw betrokken: de voormalige Joodse school aan de Perkstraat. Het gebouw was toch leeg....... Alle Joden waren weggevoerd. Nu staat voor die voormalige Joodse school een gedenksteen. Over een papier op onze huisdeur in de Deinumerstraat, waarop stond dat de kinderen roodvonk hadden. Dan kwamen de Duitsers niet naar binnen, bang voor besmettelijke ziekten. Over een vluchtluik bij ons op zolder naar de buren. En over bombardementen van de geallieerden op het vliegveld van Leeuwarden, waarbij niet alle bommen op de bedoelde plek vielen.
Maar al die verhalen heb ik van horen zeggen. Zoals de meeste mensen hier, die de oorlog niet hebben meegemaakt.
Wij kennen ook de verhalen van Katlijk en omging.
In de Raaptepper van maart dit jaar staat het verhaal van onderduikers in de Meibos bij Sietske van der Spoel en van haar buren Sloothaak, die een foute keuze maakten.Gerard Thijssen vertelde in 2009 en 2010 op deze plaats de verhalen over de mensen, die op de gedenksteen staan.
Over de droppings in het Katlijker Schar. Droppings waarbij door de Engelsen containers met wapens werden afgeworpen. Alles leek goed te gaan. Tot bij Jelle Boersma, aan de rand van het Katljker Schar, door de Duitsers parachutes onder het stro werden gevonden. Jelle werd afgevoerd naar Crackstate. Op de plaats van het huidige gemeentehuis stond toen een beruchte gevangenis.
15 maart 1945 was er een confrontatie tussen Deutsche Wasserschutzpolizei en het verzet. Daarbij vielen aan Duitse kant 2 doden. Als represaille werd Jelle doodgeschoten met nog 9 andere verzetsstrijders.
En hij vertelde de geschiedenis van de onderduikers Sjoerd Stoker en Renė Bol, 2 spoorwegmannen, die gehoor gaven aan de oproep van de Nederlandse regering in Londen om te staken. Alle stakers moesten massaal onderduiken en René en Sjoerd vonden onderdak bij Reitse Hoekstra en zijn vrouw Minke Stoker. Zij werden verraden en werden overgebracht naar Crackstate. Een gebeurtenis, die ook diepe sporen achterliet bij de familie Hoekstra. Na sabotage door het verzet aan de spoorlijn tussen Heerenveen en Akkrum werden Sjoerd Stoker en Rene Bol gefusilleerd. Zij gaven hun leven voor onze vrijheid. En vrijheid is een groot goed
In Nederland is gelukkig al jaren geen oorlog en onderdrukking. Wij leven in een vrij land. Dat lijkt heel gewoon. Maar als je er even over nadenkt zijn vrede en vrijheid niet zo vanzelfsprekend. Dat zien we bijna dagelijks op de tv. Je kunt het vergelijken met je gezondheid. Pas als je ziek bent, weet je hoe belangrijk het is om gezond te zijn.
Het vieren van vrijheid heeft voor iedere generatie een andere betekenis. Voor de mensen, die de tweede wereldoorlog bewust mee maakten is het vieren van de vrijheid vaak het in herinnering oproepen van de nieuwe vrijheid na de bezetting. Maar dat betreft nu nog slechts een half procent van de bevolking.
Latere generaties ontdekken vanuit eigen ervaring het belang van vrijheid en bevrijding. Dat sluit bij hen aan bij gebeurtenissen uit eigen omgeving, of via de media, Ze zien de val van dictaturen in Griekenland en Spanje, de val van de Berlijnse muur. Ze zien oorlogen, zoals op de Balkan, in Afrika en in Afghanistan, die opnieuw de kwetsbaarheid en kostbaarheid van vrijheid laten zien. En ze zien vluchtelingen in ons eigen land, uit Iran, Irak, Somalië , uit vele delen van de wereld. Ze zien de worstelingen tussen burgers en overheid in Egypte, in Syrië.
De variërende gevoelens ten aanzien van vrijheid bij verschillende generaties merken we bij de discussie over het gedicht van Auke de Leeuw. Het gedicht over zijn oom met als titel “Foute keuze”. Het gedicht dat nu bij velen bekend is, juist omdat het niet wordt voorgedragen. Een prachtig gedicht, maar op dit moment te gevoelig voor een aantal betrokkenen.
Ook in Katlijk maakten een aantal mensen door wat voor omstandigheden dan ook foute keuzes. Zie bijvoorbeeld het stuk in de Raaptepper met het oordeel daarover van Geert Mak: ze hadden in al hun armoede de hoop gevestigd op de nieuwe orde.... Kinderen en kleinkinderen van deze mensen zijn lang met die keuzes geconfronteerd, maar waren er niet verantwoordelijk voor.
Op de Nijenhuisschool en de Tjongerschool is veel aandacht besteed aan herdenking en bevrijding. Resultaten hoorden we vanavond van de leerlingen van beide scholen.
Indrukwekkend.
De Nijenhuisschool heeft al sinds jaren dit herdenkingsmonument geadopteerd. Er werden werkstukken en tekeningen, gemaakt. Het boek op het monument is al door velen bekeken. Helaas gebeurt dat dit jaar voor het laatst. Op de Tjongerschool werden door de leerlingen presentaties gehouden. Op deze wijze proberen leerkrachten door te geven van wat vrijheid voor ons en voor de kinderen betekent. Maar de rol van de ouders, de echte opvoeders, is nog belangrijker. Het is aan de ouders om kinderen te laten beseffen wat vrijheid voor ons en voor hen betekent: de mogelijkheid om jezelf te zijn, om zelf te kiezen, je leven naar eigen mogelijkheden in te richten met respect voor de ander.
Wij herdenken vanavond.
We herdenken al degenen, die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid: burgers en militairen.
We herdenken de slachtoffers van de concentratiekampen, minderwaardig behandeld, mishandeld, gedood omdat ze jood, zigeuner, homo, of gewoon andersdenkenden waren.
Wij herdenken dat in de personen van Sjoerd Stoker, René Bol en Jelle Boersma.
En morgen vieren we bevrijdingsdag.
MdB